زریانێك لەنێو ماڵی شیعەدا: بڕیارەکەی سودانی ئێران و "وەلائییەکانی" تووڕە کردووە

په‌نجه‌ره‌

بڕیارێکی چاوەڕواننەکراوی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق، بۆ دوورخستنەوەی دوو فەرماندەی باڵای سەربازی لە دەستەی حەشدی شەعبی کە سەر بە گرووپی حزبوڵڵای عێراقن، زریانێکی سیاسیی لەنێو ماڵی شیعەدا بەرپا کردووە و گرژییەکی توندی لەگەڵ هاوپەیمانە شیعەکانی لە "چوارچێوەی هەماهەنگی"دا دروست کردووە.

بەپێی زانیارییەکانی په‌نجه‌ره‌ كه‌ له‌ سەرچاوەی سیاسی له‌ به‌غدا و به‌دواداچوونى رۆژنامه‌وانییه‌وه‌ ده‌ستیخستووه‌، ئەم هەنگاوەی سودانی بووەتە هۆی ئەوەی زنجیرەیەک کۆبوونەوەی چڕ و پەیتا پەیتا لەنێوان سەرکردەکانی چوارچێوەی هەماهەنگیدا ئەنجام بدرێت، بە مەبەستی کۆنترۆڵکردنی ئەو بارگرژییەی لەنێوان سەرۆک وەزیران و گرووپە چەکدارە کاریگەرەکاندا سەریهەڵداوە.

پاشخانێكى كورت

دوێنێ محه‌مه‌د شیاع سودانى به‌ سیفه‌تى فه‌رمانده‌ى باڵای هێزه‌ چه‌كداره‌كانى عێراق، بڕیاری له‌سه‌ركارلادانى بۆ هه‌ردوو ئامر لیوای 45 و 46ـى حه‌شدی شه‌عبی ده‌ركرد، به‌هۆی ڕووداوه‌كانى فه‌رمانگه‌ى كشتوكاڵی كه‌رخ، كاتێك 27ـى ته‌موز به‌هۆی له‌سه‌ركارلادانى به‌ڕێوبه‌رى فه‌رمانگه‌كه‌وه‌، هێزێكى ئه‌و دوو لیوایه‌ هه‌ڵیانكوتایه‌ سه‌ر فه‌رمانگه‌كه‌ و رێگرییان كرد له‌ دانانى به‌ڕێوبه‌رى نوێ و به‌هۆیه‌وه‌ له‌گه‌ڵ هێزه‌ ئه‌منییه‌كان ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ ڕوویدا و چه‌ند كوژراو و بریندارێكی لێكه‌وته‌وه‌.

گومان لە "دەستی دەرەکی" و گوشاری نێودەوڵەتی

دواى بڕیاره‌كه‌ى سودانى، نیگه‌رانى زۆر له‌لای هێزه‌ شیعییه‌كان ئه‌وانه‌ى به‌ "ئێرانیی" ناوده‌برێن، دروستبووه‌، هۆکاری سەرەکیی نیگەرانییه‌كانیشیان ئەوەیە کە گومانیان هەیە ئەم هەنگاوەی سودانی لە ژێر گوشاری دەرەکیدا بووبێت، بەتایبەت لەلایەن ئەمریکا و هاوپەیمانەکانییەوە.

ئەم گومانانە لە چەندین ڕووەوە سەرچاوە دەگرن:

هاوکاتی لەگەڵ دۆسیەی لوبنان: ئەم بڕیارە لە کاتێکدایە کە لە لوبنان، گوشارەکان لەسەر حکومەت زیادبوون بۆ جێبەجێکردنی بڕیاری نێودەوڵەتیی ژمارە 1701، کە داوای چەککردنەوەی حزبوڵڵا و گرووپە چەکدارەکانی دیکە دەکات لە باشووری ڕووباری لیتانی. ئەمەش وەک بەشێک لە ستراتیژییەکی فراوانتر بۆ سنووردارکردنی نفوزی ئێران و باڵە چەکدارەکانی لە ناوچەکەدا لێکدەدرێتەوە.

لێدوانە مشتومڕاوییەکان: ئەم گومانانە هاوکاتە لەگەڵ لێدوانە مشتومڕاوییەکانی پێشووی باڵیۆزی بەریتانیا لە عێراق (عیرفان سدیق)، کە ڕایگەیاندبوو "پاساوەکانی مانەوەی حەشدی شەعبی دوای تێکشاندنی داعش کۆتایی هاتووە." ئەم جۆرە لێدوانانە، کە چەندینجار کاردانەوەی تووندی لێکەوتووەتەوە و حکومەتی عێراق بۆ گەیاندنی ناڕەزایەتی ئه‌مڕۆ بانگهێشتی نوێنه‌رى باڵیۆزخانەكه‌ی کردووە، هەستیاریی هێزە شیعەکانی بەرامبەر هەر هەنگاوێک دژی حەشدی شەعبی زیاد کردووە.

گوشارە هەرێمی و جیهانییەکان لەسەر ئێران: ئەم پێشهاتە لە چوارچێوەی ستراتیژییەکی گەورەتردایە کە "بەرەی بەرگری" بە سەرۆکایەتیی ئێران ڕووبەڕووی بووەتەوە. جگە لە دۆسیەی لوبنان و عێراق، پڕۆژە ستراتیژییەکانی وەک "ڕێڕەوی ئابووریی هیندستان-خۆرهەڵاتی ناوەڕاست-ئەوروپا" (IMEC) و ململانێکان لەسەر ڕێڕەوی زەنگەزوور لە قەوقاز، وەک هەوڵێک بۆ قەتیسکردنی جوگرافی و ئابووریی ئێران تەماشا دەکرێن. 

ئەمەش وایکردووە ئێران و هاوپەیمانەکانی لە دۆخێکی بەرگری و دڵەڕاوکێدا بن. لەمبارەیەوە، عەلی ئەکبەر ویلایەتی، ڕاوێژکاری باڵای ڕێبەری ئێران، له‌لێدوانێكى رۆژنامه‌وانییدا رایگه‌یاند مه‌ترسییان هه‌یه‌ چه‌كداماڵینی حزبۆلڵای لوبنانى سه‌ربكێشێت بۆ چه‌كدانان به‌ حه‌شدی شه‌عبیش.

هاوكات حزبوڵڵاى عێراقی كه‌ دوو ئامر لیواكه‌یان له‌سه‌ر كار لادراون، ئه‌مڕۆ له‌ به‌یاننامه‌یه‌كدا بڕیاره‌كه‌ى سودانى به‌ "ڕازیكردنى ده‌ستى ده‌ره‌كی" ناوده‌بات.

سودانی لەنێوان بەرنامەی حکومەت و ڕازیکردنی هاوپەیمانەکاندا

لەلایەکی دیکەوە، شرۆڤەکاران پێیانوایە ئەم هەنگاوەی سودانی ڕەنگە تەنها ملکەچکردن نەبێت بۆ گوشاری دەرەکی، بەڵکو بەشێک بێت لە هەوڵەکانی بۆ سەپاندنی هەژموونی دەوڵەت و جێبەجێکردنی بەرنامەی حکومەتەکەی، کە یەکێک لە خاڵە سەرەکییەکانی، کۆنترۆڵکردنی چەک و سنووردارکردنی دەسەڵاتی گرووپە چەکدارەکانی دەرەوەی فەرمانی فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکانە.

ئەم بڕیارە لە کاتێکدایە کە عێراق خۆی بۆ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئامادە دەکات، ڕەنگە سودانی بیەوێت وێنەیەکی "سەرۆک وەزیرانێکی دەوڵەتمەدار" و سەربەخۆ لە خۆی نیشان بدات، کە توانای ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو گرووپانەی هەیە کە زۆرجار بە کارکردن لە دەرەوەی یاسا تۆمەتبار دەکرێن.

دۆخێکی ئاڵۆز و داهاتوویەکی نادیار

بەغدا لەم ساتە وەختەدا بووەتە گۆڕەپانی ململانێیەکی ئاڵۆز: لەلایەکەوە سودانی هەوڵی سەپاندنی دەسەڵاتی دەوڵەت و جێبەجێکردنی فشارە نێودەوڵەتییەکان دەدات، لەلایەکی دیکەشەوە "چوارچێوەی هەماهەنگی" کە خۆی هێناویانەتە سەر دەسەڵات، ترسیان لە لاوازبوونی پێگەی خۆیان و "بەرەی بەرگری" هەیە.

چارەنووسی ئەم گرژییە نەک هەر کاریگەری لەسەر ئایندەی حکومەتەکەی سودانی و یەکپارچەیی ماڵی شیعە دەبێت، بەڵکو هاوکێشەی هێز لە عێراق و نەخشەی سیاسیی ناوچەکەش لە ساڵانی داهاتوودا دیاری دەکات.